In bovenstaand filmfragment legt Hugo Wanner uit wat geld is.

In essentie is geld niets meer of minder dan een afspraak binnen een gemeenschap om iets als betaal- or ruilmiddel te gebruiken.

Deze afspraak kan wel eens verschillen. Vroeger gebruikte men graan, schelpjes, stenen, edelmetalen,… als geld. Vandaag bestaan nog steeds papierengeld en munten. Maar daarnaast betalen we elke dag met spaarpunten, waardebonnen, kredietkaarten, belkrediet,… zelfs met digitaal geld zoals Bitcoins.

Al deze vormen van geld gebruiken we zolang we de onderling gemaakte afspraken vertrouwen. Geld is dus ook een vertrouwenskwestie tussen mensen.

In bovenstaand filmfragment geeft Hugo Wanner een overzicht inzake complementaire muntsystemen.

Geld is een afspraak en een vertrouwenskwestie. Dat geldt ook voor gemeenschapsmunten. Een gemeenschapsmunt wordt vaak voor lokale transacties gebruikt. Je bekomt ze meestal door je in te zetten voor de gemeenschap. Ze ondersteunen activiteiten en doelen die mensen verbinden.

Gemeenschapsmunten worden vaak “complementair” genoemd omdat ze niet de plaats innemen van de Euro. Ze functioneren aanvullend op verschillende waarderingsmiddelen waar de Euro er één van is.

In bovenstaand filmpje zet Positive Money de problematiek heel eenvoudig uiteen.

Ons geldsysteem staat voor een grote uitdaging. Om dat te begrijpen moet je weten hoe het merendeel van ons “gewoon” geld (Euro, Dollar, etc.) in omloop komt. Dat gebeurt voor méér dan 90% van onze totale geldhoeveelheid wanneer commerciële banken een lening uitschrijven. Op dat moment wordt er vers geld in de economie gepompt. Dat geld verdwijnt weer wanneer diezelfde lening wordt afgelost. De banken hebben over deze taak feitelijk het monopolie verworven. Niet dat zij slecht geplaatst zijn voor die taak. Ze kennen immers hun cliënteel en hebben hoogopgeleid personeel in dienst. Bovendien helpt al dat geld ondernemers en gezinnen om te investeren in nieuwe machines, personeel, een huis, etc.

En toch, de optelsom aan effecten van dit systeem zijn niet min: schuldverleners willen immers niet alleen dat de ontlener de administratieve kosten betaalt. Ze rekenen voor hun diensten vandaag ook een mooie rente aan. Wanneer elke schuldverlener voor elke ontleende 100 euro 102 euro terug vraagt, dan eisen ze samen meer geld terug dan ze allen hebben uitgeleend. Bijgevolg hebben we een kunstmatige geldschaarste. Dat wakkert ons kortetermijndenken aan. We willen immers onze lening plus rente afbetalen. Het wordt dan verleidelijk om zoveel mogelijk gemaakte kosten af te wentelen op de medemens en het milieu. Economen hebben voor dit perverse effect een term bedacht: “negatieve externaliteiten”. Gezien de beperkte geldhoeveelheid komen we bovendien in een spel van winnaars en verliezers terecht. Mensen en bedrijven met slechte startposities geraken moeilijk nog in dat spel.

Een gemeenschapsmunt alleen zal deze problemen niet aanpakken, maar draagt een deel van een oplossing in zich.

Een eigen slimme munt is een handig werkinstrument om capaciteiten en behoeften binnen een gemeenschap met elkaar te verbinden.

De Torekes, Buurtijd, en Troeven werken rond sociale thema’s, de LimbU rond de ecologische voetafdruk, de UiTpas rond cultuurparticipatie, het Buurtpensioen rond zorg…

Buitenlandse voorbeelden zoals de Bristol Pound, Chiemgauer en Sardex zetten sterk in op lokale economische welvaart,…

Onze eigen verbeelding is de enige beperking van wat met het ontwerp en invoering van complementaire muntstelsels geholpen kan worden.

Gemeenschapsmunten bieden een innovatieve tool om lokale beleidsdoelen te realiseren. De lokale economie versterken, positief gedrag belonen, netwerken verweven, capaciteiten bundelen,… Gemeenschapsmunten combineren onder andere volgende strategieën:

• Lokale capaciteiten verbinden met maatschappelijke behoeftes
• Positief gedrag van burgers, organisaties en ondernemers in de lokale munt belonen
• Verzilveracties promoten streekproducten en de lokale handel
• Het opzetten van een lokaal multiplicator effect: een prikkel om lokaal geld snel opnieuw uit te geven waardoor de activiteitsgraad verhoogt
• Het rentevrij ter beschikking stellen van kredieten in een eigen munt om de lokale koopkracht te verhogen

In bovenstaand filmfragment gaan Michel Bauwens en Henk Van Arkel in op de kwestie virtuele munten.

Bitcoin is zeker een complementaire munt, maar we beschouwen het niet als een gemeenschapsmunt. Er is geen aanwijsbare gemeenschap die deze munt ‘aanstuurt’ of maatschappelijke doelen en regels meegeeft. Mede als gevolg daarvan is de munt doordrongen van een financiële speculatiedrang. De Bitcoin kan dus ook onvoldoende onze duurzaamheidstest doorstaan.

Interessant aan de Bitcoin is de blockchaintechnologie achter het muntmodel. Intussen vinden er verschillende experimenten met deze technologie plaats. De meeste gemeenschapsmunten onderzoeken nog of deze technologie ook voor hun werking interessant is.

Gemeenschapsmunten zijn legaal. Wel zijn ze op veel vlakken innovatief. Gezien de regelgeving niet specifiek is, is daardoor de toepassing niet altijd duidelijk. Je mag zelf een eigen munt creëren mits enkele juridische randvoorwaarden te respecteren.

We zetten de basisprincipes even op een rijtje:

• Metalen of plastic munten, papiergeld en elektronisch geld zijn toegestaan zolang ze niet lijken op de munten en biljetten van de Euro of andere nationale valuta
• Jouw munt mag niet algemeen en overal inwisselbaar zijn tegen Euro dan heb je een licentie nodig
• Je kan niemand dwingen om jouw munt als betaling aan te nemen
• Op prestaties in het economisch verkeer ben je altijd belastbaar. De belastingaangifte gebeurt in de eurowaarde van transacties, en uiteraard accepteert de belastingsdienst (voorlopig) enkel Euro.
• Burenhulp, vriendendiensten en vrijwilligerswerk worden in principe niet beschouwd als economisch verkeer. De Wet betreffende de rechten van vrijwilligers biedt voor vele kleinschalige initiatieven een duidelijk kader

Ook als je een uitkering ontvangt mag je (meestal) meedoen:

• Deelnemers aan een gemeenschapsmunt met een werkloosheidsuitkering dienen dat vooraf aan de RVA te melden (formulier C45B aanvraag vrijwilligerswerk)
• Mensen met een ziekte- of invaliditeitsuitkering dienen bij de adviserend geneesheer een verklaring van uitoefening van een onbezoldigde activiteit in te vullen
• Voor andere uitkeringen, zoals kinderbijslag, studiebeurs of pensioen, stellen gemeenschapsmunten in geen geval een probleem.

Praktijkervaring bij o.a. Buurtijd, Torekes en Pluimen leert ons dat een complementaire munt net maakt dat het aantal vrijwillige activiteiten stijgt.

Bij Buurtijd kunnen vrijwilligers hun gespaarde munten wegschenken aan een goed doel of een lokaal project. Op die manier wordt altruïsme actief ondersteund.

Er bestaan verschillende softwareplatforms om betalingen te verrichten, van simpel tot geavanceerd en rijk aan functies. Vandaag is voor elk muntmodel een gepaste technologische oplossing te vinden.

Contacteer hallo@muntuit.be als je hierover een concrete vraag hebt.

Wie zich grondiger wil verdiepen in het waarom en hoe van complementaire munten in het algemeen, vindt in volgende publicaties een uitstekende inleiding.

Handboek

Bekijk zeker het handboek gemeenschapsmunten “Maak je buurt uitmuntend!”. In de gids vind je een mooie handleiding om zelf initiatief te nemen.

Neem zeker ook een kijkje in het online handboek gemeenschapsmunten: handboek.gemeenschapsmunten.be

Websites

• Bernard Lietaer heeft één van de meest uitvoerige websites over complementaire munten in het algemeen
• Muntuit is het netwerk voor gemeenschapsmunten in Vlaanderen en Brussel
• Financité is de Franstalige zusterorganisatie van Muntuit
• LETS Vlaanderen is het portaal voor LETS-groepen
• Community Currencies In Action bundelt informatie uit enkele pilootcases

Boeken

Nederlands

• Bernard Lietaer (1999). Het geld van de toekomst (download pdf).
• Bernard Lietaer et al. (2012). Geld en duurzaamheid. Van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem (inkijken en/of bestellen).
• Helen Toxopeus in gesprek met Henk van Arkel (2014). Over een @nder soort geld (inkijken en/of bestellen).

Engelstalig

• David Graeber (2011). Debt The First 5000 Years (online lezen).
• Andrew Jackson & Ben Dyson (2012). Modernising Money. Why our monetary system is broken and how it can be fixed (inkijken en/of bestellen)
• Felix Martin (2014). Money. The unauthorised biography (bestellen).
• Peter North (2010). Local Money. How to Make it Happen in Your Community (bestellen).
• Thomas Greco & Vicky Robin (2001). Money. Understanding and Creating Alternatives to Legal Tender (inkijken).

Academisch

Studies over gemeenschapsmunten kan je vinden op www.ijccr.net.