Dit is een artikel gepuliceerd in april 2023 in VZW Actueel, tweewekelijkse publicatie van Procura, i.s.m. Intersentia en Larcier.
Het zijn dure tijden. Het huidige economisch klimaat maakt dat het voor VZW’s niet makkelijk is om de begrotingen in evenwicht te houden. In crisistijden is het goed om je werking eens kritisch tegen het licht te houden, maar staar je niet blind op de eurorekeningen alleen. Want er zijn veel meer mogelijkheden. Misschien is het bijvoorbeeld tijd om naast de euro nog een andere munt in het leven te roepen. Met zo’n lokale munt of gemeenschapsmunt kan je zuurstof brengen in je werking. Je kan zelf meer controle houden over de spelregels zoals wie, waar, waarvoor en wanneer ze worden uitgegeven. En je kan de munt inzetten om bepaalde doelen na te streven.
Het voordeel van euro’s is natuurlijk heel duidelijk: Je kan er quasi altijd en overal mee terecht. Het nadeel is dat het soms lijkt alsof er geen euro’s genoeg zijn… waardoor je bepaalde zaken niet meer kan doen. Ook word het bewaren van voldoende euro’s een doel op zich, dat in de weg gaat zitten van de grotere doelstelling die je als organisatie voor ogen hebt. En dan krijg je soms de wereld op z’n kop. Een voetbalveld, een vergaderzaal,… of andere infrastructuur die niet langer wordt opengesteld omdat ze moet opbrengen. Lees: euro’s verdienen in plaats van het lokale netwerk te dienen.
Daarom kiezen overheden, bedrijven en organisaties soms voor andere systemen voor speciale doelen. Of het nu over een project, een vereniging, een buurt of een veel grotere gemeenschap gaat, een gemeenschapsmunt is een handig hulpmiddel om met je eigen spelregels te komen. Want geld is een afspraak om iets als betaal- of ruilmiddel te gebruiken. Die afspraken kan je in je eigen community veranderen terwijl je jouw doelen voor ogen houdt.
- Posthof in Antwerpen laat mensen voor elkaar zorgen in ruil voor de gemeenschapsmunt ‘Buren’. Ze kunnen ook zelf de Buren inzetten om vrijwilligers te belonen die heerlijke maaltijden maken voor de maandelijkse volkskeuken waar mensen uit de buurt elkaar kunnen ontmoeten.
- In Sint-Niklaas lanceerden ze hun eigen stadsmunt om burgers die mee de stad maken te waarderen. Een echte win-win want de burgers voelen zich gewaardeerd en steunen met hun aankopen in ‘Sengzen’ de lokale handelaar. Hetzelfde budget rendeert voor de stad twee maal.
Andere doelen
Vaak ontstaan gemeenschapsmunten op plaatsen waar mensen willen bouwen aan een welvarende en gezonde community. Zonder dat dit ten koste gaat van de planeet. Ze streven naar meer Bruto Lokaal Geluk in plaats van bruto nationaal product. Gemeenschapsmunten vervangen de euro’s niet, ze vullen deze aan.
Gemeenschapsmunten worden als verrijkend voor een buurt ervaren, omdat ze een hefboom zijn voor waarderen en verbinden. Twee hoekstenen van een sterke gemeenschap.
2 hefbomen in de praktij: Waarderen en verbinden
Waarderen
Gemeenschapsmunten bieden een andere manier om waardering uit te drukken voor activiteiten en goederen die binnen de traditionele economie onvoldoende worden erkend.
Een logisch voorbeeld is vrijwilligerswerk, zorgen voor buren, opruimen van de buurt,… dit zijn allemaal acties die iemand kan ondernemen, die bijdragen aan het welzijn van de buurt, en daarvoor verdienen deze vrijwilligers waardering.
Maar met een gemeenschapsmunt kan je ook gedrag belonen. Een verplaatsing met de fiets kan bijvoorbeeld munten opleveren, of het meenemen van een herbruikbare winkeltas, gezond eten, aan sport doen, of cultuur beleven… al deze inspanningen kunnen met gemeenschapsmunten worden erkend. Zulke kleine waarderingen zijn naast een leuke aanmoediging een ideale communicatieactie.
Deze extra waardering brengt verandering teweeg
- 10.500 uur aan extra vrijwillige inzet per jaar dankzij Torekes in Gent
- Sinds de introcuctie van Fietsdukaten in Bonhieden zien we een stijging van 12% naar 65% fietsende scholieren.
- In bevragingen voor de LimbU blijkt dat 50% van de bestaande vrijwilligers zich nog extra wil inzetten wanneer er met gemeenschapsmunten wordt gewaardeerd.
Vervolgens komt de kracht van de eigen spelregel helemaal tot uiting. Nu kunnen mensen namelijk hun munten gaan omruilen. Doordat we zelf de spelregels van de munt hebben bepaald, met Bruto Lokaal Geluk in ons achterhoofd, kunnen de munten niet voor eender wat worden omgeruild. Je kan bijvoorbeeld niet door te fietsen naar school munten verdienen waar je vervolgens mee vervuilende brandstof gaat tanken… Bij de omruilmogelijkheden stimuleren we acties die bijdragen aan het welzijn van de buurt, community of vereniging.
Verbinden
Een buurt of community komt tot volle bloei wanneer er voldoende verbondenheid is. Een verbonden buurt slaagt er namelijk in om een match te vinden tussen onvervulde behoeften en onderbenutte capaciteiten. De lokale sportclub die kan trainen in de sporthal van de school bijvoorbeeld. Zo wordt de nood voor trainingsplek ingevuld door een sporthal die na 16u toch leeg staat.
Gemeenschapsmunten zorgen dat deze verbinding verder kan gaan dan een één op één relatie. Zo kunnen we bijvoorbeeld een derde partij toevoegen. Het lokale verzorgingscentrum heeft nood aan extra handen om hun jaarlijkse wandeling te organiseren. De sportclub kan die vrijwilligers aanleveren. De munten die ze daar mee verdienen betalen zij aan de school voor het gebruik van de sporthal.
Gemeenschapsmunten zorgen dat deze verbinding verder kan gaan dan een één op één relatie.
De school kan de munten misschien weer uitgeven aan het verzorgingscenturm in ruil voor bijvoorbeeld een vergaderzaal. Of de school kan ouders waarderen die de speelplaats komen vergroenen. Op die manier groeit het netwerk. Er zijn steeds meer plaatsen waar je terrecht kan met je munten.
Hoe wordt het vandaag al ingezet? Enkele tips en tricks
Overcapaciteit delen
Een analyse van een buurt brengt vaak snel heel wat overcapaciteit aan het licht. Vergaderzalen die leeg staan, workshops en vormingen die niet helemaal volzet zijn, maaltijden die over blijven aan het einde van de dag, cinemavoorstellingen of concerten die niet zijn uitverkocht…
Ga op zoek naar een heleboel verschillende zaken, extra plaatsen voor deelname ( workshops, lezingen,…), infrastructuur die toch al aanwezig is (vergaderzaal, deelfiets, … ), materiaal die reeds is aangekocht (spelmateriaal, geluidsinstalaties,… ).
Dankzij gemeenschapsmunten kunnen al deze zaken beschikbaar gemaakt worden als waardering.
Waardering omdraaien
Soms kan het interessant zijn om munten te geven voor zaken waar je normaal euro’s voor vraagt. Als lokale vereniging vind je bijvoorbeeld gezond eten ontzettend belangrijk. Toch kan je geen mensen trekken naar de workshop lekker diëten. Om deze waardevolle workshop te promoten kan je de deelname eraan met munten waarderen. En het inschrijvingsgeld in euro? Dat kan je schrappen, behouden, verlagen of verhogen. Of ontvangen in je eigen munten natuurlijk.
Meer doen met dezelfde middelen
Vaak zijn er al budgetten beschikbaar om acties te waarderen. Bijvoorbeeld fluovestjes voor een mobiliteitsactie of drankbonnetjes voor een toogdienst op het spaghettifestijn. Vaak zijn deze acties losstaand en eenmalig. En daardoor is hun impact meestal beperkt. Het loont de moeite om te kijken of je sommige van deze budgetten kan inwisselen voor gemeenschapsmunten in plaats van zelf enkele gadgets aan te kopen. Voor de deelnemers aan acties is dit ook geweldig want ze hebben ineens veel meer omruilmogelijkheden.
Op deze manier zet je een sneeuwbaleffect in gang, want (een deel van) de munten blijven in omloop. Elke keer als ze van hand wisselen brengen ze iets bij aan de lokale gemeenschap. Met hetzelfde budget kan je dus minstens 2 doelstellingen bereiken.
Tot slot: enkele do’s en don’ts
- Begin met mogelijkheden ontdekken met een kerngroep
- Droom verder met je belangrijkste stakeholders
- Ga dan pas echt de spelregels uitzetten
- Voor je start: maak heldere afspraken over rollen, taken en tijd (zorg dat je voldoende draagkracht hebt en deze van je trekkers niet overschrijd)
- Als je wil starten met een eigen munt kan je daarvoor begeleiding krijgen door Muntuit
- Ontdek praktische kennis rond gemeenschapsmunten gebundeld op onze website via deze link
- Ga digitaal, wij kunnen voor elk budget hierover gepast advies geven
